تهران -ایرنا- اگرچه اپیدمی کرونا اختلال وسیعی در آموزش کودکان به ویژه کودکان معلول و محروم ایجاد کرد، اما دولت با اقدامات حمایتی تلاش کرد تا تبعیض آموزشی را تاحدممکن کاهش دهد که از جمله این اقدامات می توان به توزیع هشت هزار تبلت بین دانش آموزان محروم ازسوی سازمان بهزیستی کشور اشاره کرد.

بنا به اعلام بهزیستی، کودکانی داشتیم که در معرض ترک تحصیل بودند و هنگامی که که تبلت ارائه شد، توانستند تحصیل را ادامه دهند؛ همچنین نمونه هایی داشتیم که کودکان مجبور بودند به خانه همسایه ها بروند.

وحید قبادی دانا رئیس سازمان بهزیستی کشور در این باره می گوید: با شیوع کرونا و مجازی شدن تحصیل دانش آموزان، مشکلات عدیده ای برای مردم ایجاد شد و نگران عدم تحصیل فرزندان اقشار کم برخوردار و مددجویان بهزیستی هنگام تعطیلی مدارس بودیم.

وی درعین حال تصریح می کند: علاوه بر دسترسی به تحصیل فرزندان بهزیستی بسیاری از عزیزان دیگری هستند که شرایط سختی دارند و متاسفانه محدودیت اعتبارات امکانات باعث می شود که دستمان بسته باشد؛ همان بودجه محدود را باید تلاش کنیم به دستان واجدان شرایط برسانیم. طرح توزیع هشت هزار تبلت در راستای توانمندسازی فرزندان بهزیستی صورت گرفت تا آنان دیگر نیازمند مستمری نباشند و خودشان امدادرسان باشند.

ابوالفضل 15 ساله یکی از هزاران دانش آموزی است که تبعیض آموزشی برای دانش آموزان معلول، گریبانش را گرفته و تحصیل مجازی در دوران کرونا، طاقتش را طاق کرده است. یک چشمش نابینای مطلق است و چشم دیگرش کم بینا. مادرش سرپرست خانوار است و در خانه اجاره ای روزگار می گذراند. برای درس خواندن جز گوشی درب و داغان چیزی ندارد. گوشی ای که به نوبت یا سوکت اش کار نمی کند یا باتری اش یا اینکه صفحه اش خاموش می شود.

او از منطقه ای محروم در استان سیستان و بلوچستان در کلاس نهم درس می خواند و تلاش می کند با درس خواندن از سرداب تاریک زندگی فعلی، آینده ای روشن برای خود و خانواده اش رقم بزند و بین صفحات تار و پرغبار گوشی در مشت هایش، آینده اش را جست وجو می کند اما گوشی اش دیگر مدد نمی کند و دائم هنگ است.

ابوالفضل به خبرنگار ایرنا می گوید: مشکل بینایی دارم و بینایی ام در حد پایین و متوسط است. گاهی که درس می خوانم وسط درس گوشی ام خاموش می شود و این وضعیت حسابی من را کلافه می کند.

وی می افزاید: البته من درسم را می خوانم اما درس خواندن با این گوشی بسیار سخت است. مخصوصا برای درس های زبان و ریاضی مشکلات زیادتری دارم. تلویزیون نیز برنامه هایی را برای درسهایم پخش می کند اما آن را هم به سختی می بینم و علاقه ای به یادگیری درس از تلویزیون ندارم.

مادر ابوالفضل هم از نحوه آموزش مجازی در دوران کرونا گلایه دارد و به خبرنگار ایرنا می گوید: ابوالفضل از لحاظ جسمی بیمار است و حالا از نظر ذهنی هم فکرش مشغول شده است. او به سختی می بیند و حالا درگیر درس خواندن از طریق گوشی کوچک و خراب است.

وی اضافه می کند: اعصابم به هم ریخته است. ابوالفضل خودش گوشی ندارد و از گوشی من استفاده می کند. البته کار کردن با گوشی خراب یک بدبختی ما است و هزینه اینترنت، بدبختی دیگر ما. کرونا برای ما معضلی شده است. گوشی موبایل دائما خاموش می شود و مدام به شارژ است. گاهی فکر می کنم اگر این گوشی خاموش شود و دیگر روشن نشود، ابوالفضل باید ترک تحصیل کند چون هیچکس به داد ما نمی رسد.

ابوالفضل تلاش می کند با درس خواندن از سرداب تاریک زندگی فعلی، آینده ای روشن برای خود و خانواده اش رقم بزند و بین صفحات تار و پرغبار گوشی در مشت هایش، آینده اش را جست وجو می کند اما گوشی اش دیگر مدد نمی کند و دائم هنگ است. وی در ادامه از مشکلات معیشتی اش می گوید که بر زندگی و تحصیل پسرش هم سایه انداخته است: شغلی ندارم و از بهزیستی یارانه می گیرم و از طرف دیگر مستاجر و سرپرست خانوار هم هستم. سوکت گوشی ابوالفضل یک سال است که خراب شده و هر دفعه درست می کنم باز خراب می شود. البته هنگامی که ابوالفضل کلاس دوم ابتدایی بود از طرف دولت به او تبلت داده بودند اما تبلت را همراه خودش مدرسه برد و آن به طورکلی خراب شد. آن مربوط به سال ها پیش می شود. کلاس دوم کجا و کلاس نهم کجا!

عقب گرد دانش آموزان اوتیسم به دلیل کاهش فرصت های ارتباطی

متاسفانه کرونا تبعیض دیگری را برای قشر دیگری از دانش آموزان یعنی دانش آموزان دارای اختلال اوتیسم نیز به همراه آورده است و آن محروم شدن از فرصت های ارتباطی و تعاملات اجتماعی است. هرچند که کودکان دیگر نیز به دلیل تعطیلی مدارس ممکن است مهارت های ارتباطی آنان کاهش یابد اما نقص در مهارت های ارتباطی، مهمترین ویژگی کودکان اوتیسم است و به طورمثال این کودکان فاقد خودانگیختگی در گفتار هستند و تنها زمانی صحبت می کنند که دیگران با آنها شروع به صحبت کنند و بدیهی است که این ارتباط ها با تعطیلی مدارس به وجود نمی آید.

اشکان نیز یکی از صدها پسر دارای اختلال اوتیسم است که اکنون آموزش او محدود به فیلم های آموزشی ضبط شده معلم در گوشی شده و بار عمده آموزش او بردوش مادرش گذاشته شده که دانش لازم برای تدریس پسرش را فرانگرفته است و با این وجود برای پسرش سنگ تمام می گذارد تا شاید گوشه ای از ناکارآمدی سیستم فعلی آموزش را برای پسرش جبران کند. البته شانس آورده که شاغل نیست و نسبت به مادران شاغل می تواند وقت بیشتری برای درس پسرش بگذارد.

رستمی مادر اشکان به خبرنگار ایرنا می گوید: اشکان در مدرسه استثنایی درس می خواند. پلتفرم آموزشی شاد که برای تمام کودکان ایرانی جهت تحصیل مجازی طراحی شده اوایل مشکل داشت و ما از اپلیکیشن واتساپ برای تحصیل استفاده می کردیم اما امسال منظم تر شده است. در این شرایط ما برای خودمان معلم شده ایم. در اپلیکیشن ها، ویدئو می دهند و ما برای کودکان کار و تکالیف را آماده می کنیم.

وی می افزاید: مشکل عمده کودکان اوتیسم، برقراری ارتباط است و متاسفانه پسرم ظرف یک سال و نیم گذشته از نظر ارتباطی به عقب برگشته است و نگران هستم که بعد از کرونا که مدارس باز شود آیا این کودکان انگیزه و مهارت ارتباطی لازم را دارند که به مدرسه بازگردند. من نمی توانم مانند معلم به پسرم آموزش دهم و برخورد کنم.

مشکل عمده کودکان اوتیسم، برقراری ارتباط است و متاسفانه پسرم ظرف یک سال و نیم گذشته از نظر ارتباطی به عقب برگشته است. رستمی تصریح می کند: ساعت آموزشی پسرم کمتر شده و یک ساعت است. معلم فقط در اپلیکیشن تکالیف و کلیپ ها را می گذارد. آموزش کودک اوتیسم سخت است. لازم است که ابزار آموزشی را برای آنها بومی سازی کنیم به طورمثال به نظرمی رسد کتاب های درسی برای آنها تعریف نشده است و برای آنها زیادی سخت است. کودکان اوتیسم بسیاری از مطالب را سخت درک می کند. اشکان مجبور است درس ها را حفظ کند اما درکی از آن ندارد.

نبود ابزار کمکی آموزشی برای کودکان اوتیسم در شرایط تحصیل مجازی

وسایل آموزشی به ابزارها و امکاناتی اطلاق می شود که در جریان تدریس جهت تفهیم بهتر مطالب درسی و یادگیری موثر توسط معلم و دانش آموز بکار می روند و از آنجا که ابزار آموزشی نقش موثری برای آگاهی بخشی و آموزش به کودکان اوتیسم در درک مفاهیم دارد، نبود آنها در شرایط کرونایی و تحصیل مجازی، ضربه جبران ناپذیری را می تواند به دانش آموزان دارای اختلال اوتیسم وارد سازد.

نسرین حسینی مادر امیرمحمد در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: دانش آموزان دارای اوتیسم دارای دروس عملی و آموزش مهارت هایی هستند که به ابزار خاصی نیاز دارد. به طورمثال فرزندم برای انجام کارهای عملی درس علوم از آزمایشگاه مدرسه استفاده می کرد و مثلا ماکت بدن انسان را از نزدیک می دید اما اکنون این امکانات را ندارد و درک مفاهیم با توجه به اختلال اوتیسم او، برایش سخت تر می شود.

وی با بیان اینکه بسیاری از کارهای آموزشی فرزندش روی دوش او افتاده است، می افزاید: به خاطر فرزندم، کار کردن من با کامپیوتر بسیار ارتقا پیدا کرده است درحالیکه اوایل علاقه ای به کار با رایانه نداشتم.

ناکارآیی فضای مجازی برای دانش آموزان ناشنوا

کودکان ناشنوا از دیگر دانش آموزانی هستند که کرونا و تحصیل مجازی مشکلات زیادی را برای آنها به وجود آورده است. دکتر گیتا موللی دبیر کمیته مطالعات کم شنوایی و ناشنوایی مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب اطفال دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی دراین باره می گوید: دانش آموزان کم شنوا و ناشنوا با سمعک یا کاشت حلزون شنوایی هرگز شنوایی کامل ندارند و برای جبران این خلاء مجبورند به دانسته های زبانی خود اتکا کنند و این امر مستلزم تلاش بیشتر آنان است که خستگی آنان را دو چندان می کند. در این حالت اگر در حین آموزش مجازی، اینترنت هم ضعیف باشد و تصویر و صدای معلم به وضوح دیده و شنیده نشود، مشکلات آنان به مراتب بیشتر خواهد شد.

وی می افزاید: در عین حال این دانش آموزان علاوه بر نیازهای آموزشی، نیازهای توانبخشی دارند که مستلزم توجه بسیار است و عدم دسترسی به این خدمات می تواند آموزش های آنان را به شدت خدشه دار کند.

مادر یکی از دانش آموزان ناشنوا به خبرنگار ایرنا می گوید: تنها راه ارتباطی ناشنوایان با توجه به سطح کم شنوایی شان، لب خوانی، زبان اشاره و ترکیبی از اشاره و لب خوانی است که در فضای محدود مجازی جوابگو نیست. به عبارتی می توان گفت مشکلی فراتر از تصور ذهنی برای خانواده های دارای فرزند ناشنوا ایجاد شده است. این مشکل مخصوصا برای افراد شنوا که فرزند ناشنوا دارند، پررنگ تر است چون این فضای مجازی برای افراد عادی و شنوا تعبیر شده است نه افراد کم شنوا و ناشنوا.

وی می افزاید: این مشکلات به ویژه در درس هایی که نیاز مبرم به درک دارند، بیشتر نمود پیدا می کند. درس هایی مثل ریاضی و عربی چون مستقیم رو به دوربین موبایل نیستند و مشغول نوشتن در تخته هستند عملا یادگیری از بچه های نیمه ناشنوا و شنوا حذف خواهد شد و این باعث دلسردی و بی حوصلگی در دانش آموزان ناشنوا و نیمه ناشنوا شده است و میل و رغبتی برای حضور در این کلاس ها ندارند بنابراین این بزرگترین ضربه تحصیلی به این قشر از دانش آموزان است.

دانش آموزان کم شنوا و ناشنوا با سمعک یا کاشت حلزون شنوایی هرگز شنوایی کامل ندارند. در این حالت اگر در حین آموزش مجازی، اینترنت هم ضعیف باشد و تصویر و صدای معلم به وضوح دیده و شنیده نشود، مشکلات آنان به مراتب بیشتر خواهد شد. وی تاکید می کند: همواره بهتر فهمیدن و یادگیری، همراه با فیلم، تصویر و اجرای نمایش صورت می گیرد که در فضای مجازی امکان آن وجود ندارد.

کرونا و اختلال در آموزش کودکان دارای معلولیت

مدیر روابط عمومی انجمن نابینایان معتقد است که کرونا در آموزش کودکان دارای معلولیت، اختلال ایجاد کرده و حتی در مواردی موجب بازماندن کودکان از ادامه تحصیل شده است و می گوید: آموزش های مجازی مشکلاتی را در سیستم آموزشی به وجود آورده و ارتباط دانش آموزان با معلم دچار اختلال و آسیب شده است.

امیر سرمدی به خبرنگار ایرنا می گوید: اپلیکیشن شاد برای دانش آموزان دارای معلولیت، دسترس پذیر نیست و به طورمثال به رغم پیگیری زیادی که برای دانش آموزان نابینا و کم بینا کردیم، این اپلیکیشن ظاهرا در نسخه سوم بهتر شده و با صفحه خوان های ویژه نابینایان در پلتفرم اندروید سازگاری دارد چون اندروید تنها سیستم عاملی در گوشی هوشمند است که نابینایان می توانند با آن ارتباط برقرار کنند؛ "ای او اس" از زبان فارس پشتیبانی نمی کند بنابراین گوشی همه نابینایان اندروید است. اپلیکیشن آموزشی باید برای نابیناینان استانداردهای دسترسی پذیری را داشته باشد که متاسفانه در شاد این اتفاق نیفتاده است. مدارس نابینایان فقط حضور و غیاب را در شاد می زنند و بقیه درسشان را در واتساپ می خوانند.

وی اضافه می کند: آسیب بعدی آموزش دانش آموزان دارای معلولیت مربوط به مدارس تلفیقی است برخی دانش آموزان دارای معلولیت در مدارس استثنایی تحصیل نمی کنند بلکه کنار دانش آموزان عادی درس می خوانند و به اصطلاح آموزش و پرورش، وارد مدارس "پذیرا" شده اند.

مدیر روابط عمومی انجمن نابینایان می گوید: در این مدارس به طورمثال دانش آموزان معلم رابط دارند که تکالیف او به بریل را به تکالیف قابل دیدن برمی گرداند یا اینکه جزوه ها را گویا و بریل می کند و حال آموزش های مجازی این مشکل را به وجود آورده که ارتباط دانش آموزان با معلم تلفیقی یا رابط، دچار اختلال و آسیب شده است.

در مدارس تلفیقی، دانش آموزان معلم رابط دارند که تکالیف او به بریل را به تکالیف قابل دیدن برمی گرداند یا اینکه جزوه ها را گویا و بریل می کند و حال آموزش های مجازی این مشکل را به وجود آورده که ارتباط دانش آموزان با معلم تلفیقی یا رابط، دچار اختلال و آسیب شده است. سرمدی می افزاید: همچنین دانش آموزان نابینا که در مدارس استثنایی و در مقطع ابتدایی تحصیل می کنند، بسیاری از آنها آموزش های حسی و لمسی مانند ریاضی دارند و مجازی شدن درس ها، ضربه بزرگی به آنها وارد کرده است چون بسیاری از دانش آموزان، درس های خود را از طریق حس لامسه فرا می گیرند. مثلا بریل با کمک حس لامسه انجام می شده است و آموزش مجازی آسیب بزرگی به آنها زده است.

وی تصریح می کند: از سوی دیگر بسیاری از دانش آموزان نابینا در شهرهای خود، مدارس استثنایی نداشتند و به مدارس پسرانه محبی و دخترانه نرجس در تهران می آمدند و در خوابگاه مستقر می شدند و اکنون بار آموزش آنها به دوش والدین افتاده است و شاید دانش آموزی که اکنون در مدارس شبانه روزی حضور ندارد و از سوی دیگر خانواده ای محروم دارد عملا از تحصیل بازمانده اند یا اینکه نمره می گیرند بدون آنکه دانش لازم در پایه موردنظر را به دست آورده باشند.

بزرگترین اختلال در تاریخ آموزش ایران با اپیدمی کرونا

به هرحال همه گیری ویروس کرونا، بزرگترین اختلال را در تاریخ آموزش ایجاد کرده است و در سراسر جهان 1.6 میلیارد نفر دانش آموز و دانشجو و در ایران بیش از 15 میلیون نفر دانش آموز را تحت تاثیر قرار داده است، این بحران به نابرابری های تحصیلی دامن زده است چراکه تدریس در شرایط شیوع کووید 19 به شکل مجازی است و به ابزار خاصی نیاز دارد و در این بین دانش آموزان استثنایی این محدودیت ها را بیشتر لمس می کنند.

طبق آمار رسمی در سال گذشته 140 هزار دانش آموز در دوران کرونا از تحصیل بازماندند چراکه بحران اپیدمی کرونا با کاهش فرصت ها، نابرابری های آموزشی را بیش از پیش نمایان کرده است، بسیاری از کودکانی که در مناطق محروم و حاشیه نشین زندگی می کنند برای بهره مندی از امکانات آموزشی نیازمند تبلت هستند و دانش آموزان استثنائی مانند دانش آموزان دارای معلولیت جسمی و حرکتی و دانش آموزان نابینا و ناشنوا یا دارای اختلال اوتیسم برای ادامه تحصیل به ابزار خاصی نیاز دارند که نبود این ابزار می تواند منجر به ترک تحصیل آنها شود.

طبق آمار رسمی در سال گذشته 140 هزار دانش آموز در دوران کرونا از تحصیل بازماندند چراکه بحران اپیدمی کرونا با کاهش فرصت ها، نابرابری های آموزشی را بیش از پیش نمایان کرده است، بسیاری از کودکانی که در مناطق محروم و حاشیه نشین زندگی می کنند برای بهره مندی از امکانات آموزشی نیازمند تبلت هستند. علاوه بر نیاز به ابزار خاص دانش آموزان استثنایی با مشکل دیگری نیز روبرو هستند چون تحصیل مجازی بار زیادی از آموزش را نیز به والدین تحمیل می کند و آموزش به این دانش آموزان به مهارت ها و دانش ویژه ای نیز نیاز دارد.

آموزش چه به صورت مجازی و چه به صورت نیمه حضوری نیازمند دسترسی به اینترنت و تبلت است درحالیکه گروه قابل توجهی از کودکان به این ابزار دسترسی ندارند. در کنار شرایط همه گیری ویروس کرونا، تحریم، تورم و گرانی نیز به فقر اقتصادی خانواده ها به ویژه خانواده های در دهک درآمدی پایین دامن زده است و تعطیلی های پی در پی اصناف و از آن سو تعطیلی مدارس مشکلاتی را برای خانواده ها ایجاد کرده است.

رویکردهای ابتکاری در حمایت از تداوم آموزش و پرورش برای دانش آموزان ایرانی مانند استفاده از تلویزیون برای ارائه برنامه های آموزشی به کودکان به کار گرفته شده است اما به طورقطع همه دانش آموزان نمی توانند از این امکانات استفاده کنند و از سوی دیگر عدم تعامل فراگیران با یکدیگر در فضای مجازی میزان یادگیری را کاهش داشته است هرچند که تحصیل مجازی مزیت هایی مانند عدم لزوم خروج از محیط زندگی به ویژه در مناطق صعب العبور را دارد.

شرایط نابرابر تحصیلی در دوران کرونا و ضرورت اجرای برنامه های حمایتی موثر

با این همه و به رغم تصویب کنوانسیون بین المللی حقوق افراد دارای معلولیت، دانش آموزان دارای معلولیت در شرایط نابرابر تحصیلی قرار دارند. تعطیلی مدارس و بی توجهی به کیفیت آموزش مجازی برای دانش آموزان دارای معلولیت می تواند آنها را در طولانی مدت دچار مشکل و ضعف آموزشی کند.

بی تردید دانش آموزان دارای معلولیت با توجه به شرایط جسمانی خود نیازمند نگاه متفاوت و خاص مسئولان نظام آموزشی هستند و براساس ماده 24 قانون تصویب کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال 85 لازم است افراد دارای معلولیت حمایت لازم در حوزه نظام آموزش همگانی را به منظور تسهیل در آموزش مؤثر آنها دریافت کنند.

بنابراین راهکارهای حمایتی مانند آنچه بهزیستی در توزیع هشت هزار تبلت بین دانش آموزان نیازمند کرد می تواند به طورقابل توجهی تبعیض آموزشی را کاهش دهد یا حتی از بین ببرد. برنامه ریزی های کلان در سطح دولتی، توزیع وسایل کمک آموزشی، توجه به سلامت جسمی و روان دانش آموزان معلول، توجه به وضعیت اقتصادی خانواده های دانش آموزان و آگاهی بخشی والدین برای مشارکت در آموزش می تواند نقش موثری در ازبین بردن نابرابری های تحصیلی و آموزشی داشته باشد. لازم است والدین، حمایت از کودکان خود را تا پایان دوره مدرسه درنظر داشته باشند، انتظارات بالا از فرزند خود داشته و با حمایت کامل از او و برقراری ارتباطی سازنده با معلم و مسئولان مدرسه، زمینه رسیدن فرزند خود به موفقیت را فراهم کنند.

گزارش از سادات حسینی خواه

برچسب ها
- ویروس کرونا
- نابینایان
- اوتیسم
- ناشنوایان
- سازمان بهزیستی کشور
- دانش آموزان

 ایرنا